گردشگری درمانی چیست؟

گردشگری پزشکی یا توریسم پزشکی (انگلیسی: Medical Tourism) شاخه‌ای از گردشگری سلامت است که در آن شخص از کشوری به سایر نقاط دنیا با امکانات پیشرفته تر بهداشتی و درمانی سفر می‌کند تا از خدمات پزشکی کشور مقصد در مراکز درمانی بهره‌مند شود. در اغلب موارد، هدف از توریسم پزشکی بهره‌مندی از قیمت پایین خدمات پزشکی یا دریافت سریع‌تر و بهتر خدمات در سایر نقاط دنیاست.

تاریخچه توریسم سلامت

اولین نمونه ثبت شده از مهاجرت مردم برای درمان، به هزاران سال قبل برمی‌گردد. زمانی که مسافران یونانی از مدیترانه شرقی به منطقه ی کوچکی در خلیج سارونیک به نام اپیداریا سفر کردند. این منطقه پناهگاه خداوند شفا، آسکلوپویس بود که اعتقاد داشتند باعث درمان بیماری هایشان می‌شود. شهر های دارای چشمه های آبگرم از مقاصد اولیه به عنوان گردشگری درمانی بودند. همچنین اروپاییان در قرن ۱۸ از چشمه های آب گرم بازدید می‌کردند زیرا اعتقاد داشتند آب این چشمه ها دارای املاح معدنی است که برای درد هایی همانند نقرس، اختلالات کبد، برونشیت و … مفید بوده است. به همین ترتیب در قرن های بعد کلینیک هایی غیرانتفاعی تاسیس شدند که فرصت های جدیدی را برای بیماران نیازمند به درمان و روش های جراحی که در محل اقامت خود در دسترس نبود، فراهم می کردند. اما سفر بین‌المللی به منظور عمل جراحی یک پدیده‌ای است که اخیرا به وجود آمده است. مثلا در دهه ۱۹۸۰ کاستاریکا مورد هجوم تعداد زیادی خارجی که به دنبال جراحی زیبایی و دندان بودند واقع شد و در سال ۱۹۹۰ میلادی پزشکان در این کشور برای جلب بیماران خارجی جراحی های زیبایی مثل لیفت صورت و لیپوساکشن را با هزینه بسیار پایین انجام می‌دادند. در اواخر دهه اول قرن ۲۱ تخمین زده می‌شد که بین ۲۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ گردشگر پزشکی از کاستاریکا بازدید کردند که نسبت به سال های گذشته افزایش چشمگیری داشته است. این رشد به حدی بوده است که در سال ۲۰۱۰ یک و نیم میلیون آمریکایی برای درمان به کشور های دیگر سفر کردند.

تعریف گردشگری درمانی

در این عصر پزشکی جهانی، که سفرهای بین المللی و اطلاعات آنلاین پزشکی به راحتی در دسترس عموم است توریسم سلامت یک مسئله مهم، برای سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی ملی و هم از دیدگاه بهداشت جهانی امری ضروری است. بیماران در سراسر جهان می‌توانند با به دست آوردن اطلاعات کافی از منابع نامحدود و مستقل از مرز و منابع مالی، سیستم درمانی خود را انتخاب کنند و به راحتی با خرید بلیط هواپیما به هر مقصدی که می‌خواهند بروند.

توریسم درمانی

توریسم درمانی اصطلاحی گسترده و فراگیر است که طیف وسیعی از فعالیت‌های متنوع را در بر می‌گیرد اما تعریف تقریبا واحد آن به این صورت است که، به سفر کردن به کشورهای دیگر به قصد دریافت خدمات درمانی و سلامت را گردشگری درمانی یا همان گردشگری سلامت می‌‌گویند. این درمان می‌تواند دامنه ی وسیعی از خدمات درمانی و سلامت را در بر گیرد که رایج ترین آن‌ها: مراقبت از دندان،‌ جراحی زیبایی، پیوند عضو و درمان ناباروری است.

البته در کشور های مختلف این تعریف می‌تواند بسیار متفاوت باشد مثلا در بعضی کشورها فقط بیماران خارجی که به بیمارستان مراجعه می‌کنند را به عنوان توریست سلامت در نظر می‌گیرند درحالی که برخی دیگر تمامی افرادی که به این منظور وارد کشور می‌شوند را به عنوان گردشگر درمانی حساب می‌کنند. حتی یکی از انواع آن، شامل مهاجرانی‌ است که از یک کشور خارجی به کشور میهن می‌روند و یا به بیمارانی که به قسمت دیگری از کشور خود سفر می‌کنند اطلاق می‌شود، که در این شیوه هیچ سفر بین‌المللی اتفاق نمی‌افتد.

براساس تعریف‌های سازمان جهانی جهانگردی (UN-WTO) یکی از اهدافی که می‌تواند گردشگر را برانگیزد تا عزم سفر کند، مسافرت برای کسب سلامتی است. چیزی که از آن به گردشگری سلامت تعبیر می‌کنند. در حقیقت گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که برای حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از ۲۴ساعت و کمتر از یک سال صورت می‌گیرد. به این ترتیب یک توریست سلامت با مسافرت از محل دایم زندگی خود می‌تواند از خدمات درمانی مقصد استفاده کند تا سلامت جسمی و روحی‌اش را به دست بیاورد. نوعی از گردشگری که این روزها خوشبختانه در ایران رواج پیدا کرده و توریست‌های زیادی را از کشورهای منطقه برای بهره‌مندی از خدمات پزشکی و درمانی ایران به کشورمان می‌کشاند. البته بد نیست بدانید که توریسم سلامت در ایران تاریخچه بسیار کوتاهی دارد. در حقیقت در سال ۸۲ برای نخستین‌بار توریسم درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت؛ البته وزارت بهداشت بیشتر با هدف اشتغالزایی برای دانش‌آموختگان پزشکی به این مبحث پرداخت و نه رونق توریسم درمانی. اما کم کم از سال ۸۳ و درست پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان‌ ایرانگردی و جهانگردی، توریسم درمانی به صورت مستقل در ایران ایجاد شد و مورد توجه بیشتری قرار گرفت.

اما در میان تعریف‌های سازمان جهانی گردشگری، اصطلاحات دیگری هم وجود دارند که دامنه گردشگری سلامت را گسترده‌تر می‌کنند.توریسم درمانی یکی از انواع توریسم سلامت است و توریسم سلامت یکی از انواع توریسم است که به سه بخش ذیل تقسیم می‌شود.

۱- توریسم تندرستی: مسافرت به دهکده‌های سلامت و چشمه‌های آب معدنی بدون دخالت پزشک

۲- توریسم درمانی: استفاده از آب‌های معدنی، نمک، لجن‌های طبیعی، مناطق آفتاب‌گیر و… تحت نظارت و مداخله پزشک

۳- توریسم پزشکی: مسافرت برای درمان بیماری و انجام جراحی زیرنظر پزشکان در مراکز درمانی که علاوه بر معالجه پیگیری بیمار را شامل می‌شود.

گردشگری تندرستی (Wellness Tourism)

یکی از همین واژه‌هاست که به مسافرت توریست به دهکده‌های سلامت و مناطق دارای چشمه‌های آب معدنی و آب گرم (اسپاها) اشاره می‌کند. در این نوع سفر توریست برای رهایی از تنش‌های زندگی روزمره و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پزشکی راهی سفر می‌شود. معمولا این توریست‌ها بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهره‌مندی از طبیعت شفابخش مناطق دیگر هستند. گردشگری درمانی (Curative Tourism) هم به معنای مسافرت توریست برای استفاده از منابع درمانی طبیعی (آب‌های معدنی، نمک، لجن و …) است که معمولا برای درمان برخی بیماری‌ها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی صورت می‌گیرد. این نوع از گردشگری هم این روزها مورد توجه مسوولان گردشگری کشور قرار گرفته است. به خصوص لجن‌درمانی که طبیعت ایران را در میان کشورهای همسایه به‌شدت محبوب کرده است.

گردشگری پزشکی (Medical Tourism)

هم نوع دیگری از گردشگری سلامت است که در آن مسافرت برای درمان بیماری‌های جسمی یا انجام نوعی از عمل‌های جراحی تحت نظارت پزشکان در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را گردشگری پزشکی گویند.

در این نوع از گردشگری سلامت، بیمار ممکن است پس از درمان و معالجه نیازمند استفاده از فضاها و خدمات گردشگری درمانی (مانند آب‌گرم‌ها) باشد که در این صورت ممکن است گردشگری او با سفر به نقاطی که این امکانات را دارند، تکمیل شود.

بیمارستان‌ها در سراسر جهان با استفاده از پزشکان درجه یک و تکنولوژی پیشرفته و قیمت‌های ارزان به دنبال جذب بیماران جدید هستند.

توریسم سلامت در ایران

گردشگری درمانی و بهداشتی امروزه از رو‌به‌رشدترین بخش‌های صنعت گردشگری جهان است که باعث شده سازمان‌های دست‌اندرکار و کشورهای علاقه‌مند به توسعه گردشگری توجه خود را به این بخش از صنعت توریسم جلب و برای آن برنامه‌ریزی کنند. زندگی صنعتی در بیشتر کشورهای دنیا الزاماتی را با خود همراه دارد و نیازهایی را نیز برای مردم جوامع مختلف ایجاد کرده است. امروزه تمایل مردم برای تناسب اندام، استفاده از منابع طبیعی و ویتامین‌ها، کاهش درد، تسلط بر استرس و افزایش سلامت روح و روان و جسم بسیار چشمگیر است. به همین دلیل است که در نقاط مختلف جهان روش‌های درمانی طبیعی مانند استفاده از چشمه‌های آب‌گرم بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و تمامی اقشار مردم اعم از کم‌درآمدها و پردرآمدها به‌سمت این نوع از گردشگری تمایل دارند. چشمه‌های آب‌گرم محل‌هایی مناسب برای ایجاد اقامتگاه‌های توریستی است که با ایجاد مراکز تفریحی و ارایه سرویس‌ها و امکانات در این نقاط می‌توان آنها را به مقاصد گردشگری درجه اول برای گردشگران تبدیل کرد زیرا همزمان هم لحظه‌هایی مفرح و پرهیجان خواهند داشت و هم به سلامت و آرامش دست می‌یابند. علاوه بر این جاذبه‌های طبیعی و روش‌های درمانی توریسم‌درمانی به دلایل اقتصادی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد، زیرا صادرات خدمات پزشکی یک اصل شناخته‌شده برای تقویت ساختار بهداشت و درمان کشورها است.

علاوه بر نیاز به صدور کالا و خدمات پزشکی درآمد توریسم‌درمانی نیز می‌تواند برای کشورها خصوصا کشورهای آسیایی که به حرکت در روند توسعه می‌اندیشند وسوسه‌انگیز باشد. این درآمد باعث شده است که برخی کشورهای آسیایی چون سنگاپور، تایلند و هند به‌طور چشمگیری در حال تبلیغ سرویس‌های درمانی خود در میان بیماران جهان باشند. درباره گردش مالی حاصل از توریسم‌درمانی آمار دقیقی وجود ندارد، اما براساس آمار بهداشت جهانی، سالانه حدود ۵۰‌میلیارد دلار، صرف درمان بیماران منطقه در کشورهای اروپایی و امریکایی می‌شود که جذب درصدی از این مبلغ می‌تواند تاثیر چشمگیری در اقتصاد گردشگری کشورهای آسیایی داشته باشد.

اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

تهیه طرح جامع گردشگری سلامت ازجمله اقدامات انجام‌شده در مجموعه ستاد گردشگری سلامت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. این طرح با هدف سیاست‌گذاری‌های کلان در زمینه توریسم‌درمانی، استفاده از پتانسیل‌های بالقوه نظام بهداشت و درمان، ایجاد امکانات قوی بازاریابی بین‌المللی برای توسعه و تجهیز توریسم‌درمانی و…تهیه و تدوین شده است. حضور در نمایشگاه‌های خارج از کشور به‌خصوص در کشورهای حوزه خلیج‌فارس از دیگر اقدامات سازمان بوده است.

ستاد گردشگری سلامت طرح جامع «ایمنی پزشکی توریسم» که براساس قطعنامه نهمین اجلاس سازمان جهانی توریسم تدوین شده است را نیز در دستور کار خود دارد. از دیگر برنامه‌های این ستاد، ایجاد زمینه‌های لازم برای بیمه گردشگران ورودی و خروجی از طریق انعقاد تفاهمنامه با شرکت‌های بیمه سینا و کارآفرین است که به امضای طرفین رسیده و برای اجرا آماده است. انجام مطالعات درباره مراکز آب‌درمانی و تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری برای ساخت این مراکز، از دیگر برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، مشخصات آب‌های درمانی نیز در حال جمع‌آوری است که قرار است در قالب کتابی تدوین شود.

ازجمله رقبای ایران در امر توریسم‌درمانی در منطقه می‌توان به کشورهای هند، سنگاپور، دوبی و اردن اشاره کرد که برای جذب بیماران کشورهای آسیایی مشغول برنامه‌ریزی هستند. سنگاپور یکی از مقاصدی است که بسیاری از بیماران برای انجام جراحی‌های مهم به آن می‌اندیشند و هر سال حدود یک‌میلیون و ۵۰۰هزار نفر با اهداف درمانی به این کشور سفر می‌کنند. جراحی‌های مهمی مانند قلب باز، روبوتیک و سلول‌های بنیادی در این کشور به‌طور روزمره در حال انجام است، اما جالب اینجاست که سنگاپور در‌حال‌حاضر باید با تایلند، هند و مالزی به رقابت بپردازد زیرا این کشورها با ارایه خدمات مشابه با قیمت‌های کمتر تهدیدی برای سنگاپور محسوب می‌شوند. به‌طور مثال جراحی قلب در سنگاپور هزینه‌یی بیش از ۱۶هزار دلار دارد که همین عمل را در هند می‌توان با نصف این قیمت انجام داد و پیش‌بینی می‌شود در آینده‌یی نزدیک دوبی نیز تبدیل به تهدید بزرگی برای این کشور باشد.

هند در‌حال‌حاضر یکی از کشورهای پیشتاز گردشگری درمانی است و احتمال می‌رود که تولیدکنندگان بخش خدمات درمانی این کشور و مقامات دولتی در دومین نمایشگاه گردشگری درمانی که در لندن برگزار می‌شود هندوستان را به‌عنوان مقصد گردشگری و خدمات درمانی جهان معرفی کنند. براساس اعلام مسوولان خدمات درمانی هند، تعداد بیماران خارجی این کشور نسبت به سال گذشته حدود ۷ تا ۹درصد رشد داشته است. براساس این گزارش‌ها با رشد ۳۰درصد سالانه در گردشگری درمانی حدود ۲/۲بیلیون دلار درآمد حاصل می‌شود.

جاذبه‌های ایران برای توریسم‌درمانی

یکی از جاذبه‌ها و امتیازات ایران برای توریسم‌درمانی در حوزه آب درمانی است، به‌طوری که در‌حال‌حاضر بیش از ۱۰۰۰چشمه آب معدنی شناسایی شده است. قیمت ارزان خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورهای منطقه ازجمله دیگر مزایای ایران برای فعالیت در حوزه توریسم‌درمانی محسوب شده است. اما به‌دلیل نبود نظام جامع و هماهنگ توریسم‌درمانی کشور و باتوجه به اینکه این بیمارستان‌ها درحال‌حاضر موظف نیستند تعداد بیماران خود را به وزارت بهداشت گزارش کنند، آمار دقیقی از بیماران خارجی که در ایران درمان می‌شوند، وجود ندارد. آمار دقیقی از کسانی که به قصد معالجه یا استفاده از مراکزی مانند مراکز آب درمانی به ایران سفر می‌کنند نیز وجود ندارد، اما به گفته مسوولان معمولا سالانه ۲۰هزار گردشگر از اتباع حاشیه خلیج‌فارس و عراق، به قصد درمان به شهرهای مختلف ایران سفر می‌کنند. درمان بیماری‌هایی نظیر ناباروری، جراحی پلاستیک و زیبایی و همچنین کاشت دندان و جراحی لثه، مهم‌ترین جاذبه‌های درمانی ایران برای خارجی‌ها است و اکثر مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی ایران از کشورهای منطقه هستند.

وجود چند سازمان تصمیم‌گیر درباره توریسم‌درمانی، ضرورت ایجاد یک ساختار و نظام جامع برای توریسم‌درمانی را ضروری می‌کند. هر یک از دستگاه‌های دست‌اندرکار در این موضوع دیدگاه‌ها و مطالباتی دارند که نبود یک نظام جامع برخی از این دیدگاه‌ها را دچار تعارض می‌کند.

یکی دیگر از تسهیلات موردنیاز برای افرادی که برای درمان به کشور سفر می‌کنند، داشتن ویزای درمان است تا بتوانند بدون طی تشریفات وارد کشور شوند. از سوی دیگر وضع قوانین مشخص، نظارت دستگاه‌های مسوول بر امر توریسم‌درمانی کشور و پاسخگویی دستگاه‌های رسمی در قبال این موضوع را تسهیل می‌کند.

مراحل گردشگری درمانی

مراحل توریسم درمانی شامل بخش های مختلفی است که شروع آن با تصمیم گیری بیمار برای انتخاب کشور دوم برای انجام پروسیجر درمانی خاص است.

اینکه بیمار را چطور به سمت و سوی بیمارستان یا شرکت خود بکشانید و او را در فرآیند تصمیم گیری مصمم کنید، بر عهده بخش بازاریابی شماست!

اما در این بخش به فرآیندهای بعد از تصمیم گیری می پردازیم. فرض می کنیم تا اینجای کار را به درستی پیش رفته اید و بیمار را متقاعد کرده اید تا بیمارستان/شرکت شما را از بین هزاران مقصد درمانی دیگر، انتخاب کند.

فرآیندهای مرتبط با مراحل توریسم درمانی را توضیح می دهیم: